Սելիմի լեռնանցքի, մարզպետի և տեղանունների մասին

Անաղարտ պահպանենք հնագույն տեղանունները

Մեր հնագույն երկիրը լինելով բնակեցված մի քանի տասնյակ հազարավոր տարիներ, ամբողջովին վերածվել է հուշարձանների, այս երկրում հուշարձան է ամեն ինչ՝ հողը, ջուրը, ծառերը, նույնիսկ ամեն մի քար ու սար, որ այդպես սովորական են մեզ համար, կրում են մեր նախահայրերի գործունեության հետքերը: Շատ կարևոր հուշարձաններ են նաև մեր տեղանունները, որոնք հաճախ մեզ են հասել դարերի խորքից: Պետք է նշել, որ ինչքան հին են տեղանունները, այնքան կարևոր և իմաստավոր են նրանք, այնքան պետք է նրանց վերաբերվել զգուշությամբ ու գուրգուրանքով, իսկ փոխել այն, միայն չհասկանալու կամ չտեղեկացված լինելու պատճառով, նույնիսկ մարզպետներին չի կարելի:
Խոսքը տվյալ դեպքում Սելիմի լեռնանցքի մասին է, որի մասին մեր լրատվական կայքերից մեկում կարդում ենք.
«Հիշեցում. Սելիմի լեռնանցքը վերանվանվել է

Սելիմի լեռնանցքի
Վայոց Ձորի մարզպետ Էդգար Ղազարյանը հիշեցնում է, որ տարբեր առիթներով մամուլում, էլեկտրոնային լրատվամիջոցներով, ճանապարհների վիճակին վերաբերող պաշտոնական հաղորդագրություններում, զբոսաշրջային գրքույկներում և տեղեկատվական նյութերում հաճախակի գործածվում է «Սելիմ» անվանումը, երբ խոսքը վերաբերում է ճանապարհային լեռնանցքին, քարավանատանը և այլն: Պատմաբանների հետ խորհրդակցելուց հետո պարզ է դարձել, որ Սելիմը ոչ թե տեղանուն է, այլ անձնանուն:
Այդ օտար բարբարոսը մեր տարածաշրջանում հայտնի է եղել միայն իր չարագործություններով ու ավերածություններով: «Նա արժանի չէ, որ մեր գեղատեսիլ վայրերն ու պատմական հուշարձանները կապենք իր անվան հետ: Ուզում եմ բոլորի տեղեկացնել, որ պաշտոնապես աշխարհագրական տեղանուններում կատարվել են համապատասխան փոփոխություններ և «Սելիմի լեռնանցքն» այսուհետ կոչվում է «Վարդենյաց լեռնանցք», իսկ «Սելիմի քարավանատունը»` «Օրբելյանների քարավանատուն»: Խնդրում եմ այսուհետ գործածել պաշտոնական և հայեցի հասկացությունները` աշխարհագրական և պատմական այդ վայրերը հիշատակելիս»,- ասում է Էդգար Ղազարյանը: » http://www.a1plus.am/1292291.html

Մարզպետ ունենք աշխարհը չունի, տեսնու՞մ եք, իր բան ու գործը թողած, փոխանակ զբաղվի իր ժողովրդի ամենորյա հոգսերով, զբաղվում է այսպիսի «հայրենանվեր» գործով՝ պայքարում է այդ «օտար բարբարոսների» դեմ, որպեզի նրանց քոքը կտրի իր մարզից: Ես էլ ոգևորված մեր այս հայրենասեր մարզպետի հայտարարությունից, որոշեցի իմանալ այդ սրիկա և «օտար բարբարոս» Սելիմի ու նրա գործաց «չարագործությունների ու ավերածությունների» մասին:
Նախ փորձեցի այդ մասին իմանալ մեր պատմաբաններից, սակայն իմ ծանոթ ոչ մի պատմաբան այդ մասին տեղյակ չէր (այս տեսակետից շատ հետաքրքիր է թե այդ որ պատմաբանների հետ է խորհրդակցել մեր մարզպետը): Ես էլ մտա ինտերնետ, սկսեցի որոնել և պարզվեց, որ իրոք գոյություն են ունեցել Ստամբուլում երկու Սելիմ անունով սոլթաններ, 15-րդ դար, որոնցից մեկը նույնիսկ կոչվել է Սելիմ Ահեղ: Երկար ու մանրամասն ուսումնասիրելով այս Սելիմների կենսագրությունները և խորհրդակցելով պատմաբանների հետ պարզեցի, որ այս Սելիմներից ոչ մեկը այստեղ ավազակությամբ չեն զբաղվել և ոչ մի կապ չունեն մեր լեռնանցքի հետ, բայց պարզվեցին այլ մանրամասներ, որոնք լույս են սփռում այս հարցերի վրա: Նախ պարզվեց, որ լեռնանցքի անունը ոչ թե Սելիմ է եղել, այլ Սուլեմա, որը ժողովուրդը աղավաղելով դարձրել է Սելիմ (այսինքն ոչ մի կապ չի կարող ունենալ Սելիմ սուլթանների հետ) և բացի լեռնանցքից, այդ նույն Սուլեմա անունն են կրում այդտեղ գտնվող սարը, գետը, հնագույն բերդն ու քարավանատունը:
Սուլեմա բերդ
Սուլեմա բերդը

Սուլեմա բերդի մասին Ստեփանոս Օրբելյանը նշում է, որ այն հիմնադրվել է դեռևս արշակունիների ժամանակ՝ Սուլեմա իշխանի կողմից իսկ Քարավանատունը կառուցվել է 1332 թվականին իշխան Չեսար Օրբելյանի միջոցներով։ Այսպիսով պարզվում է, որ այս անունները գոյություն ունեն դեռևս Արշակունիների ժամանակներից և գոնե մի քիչ խաթարված հասել են մեզ:
Հոդվածի սկզբում նշեցի, որ ինչքան անունը հին է, այնքան այն իմաստավոր է և ոչ պատահական, այս սկուզբունքը առաջացել է տարինների փորձից և ինձ ստիպեց ավելի խորանալ անվան ստուգաբանության մեջ: Պարզվում է, որ Սուլեմա անունը ոչ միայն գետի, քարավանատան, բերդի, սարի ու իշխանի անուն է, այլ նաև քիմիական միացության հնագույն անվանում է, որը հին ժամանակներից հայտնի է և օգտագործվում է բժշկության մեջ: Այն սնդիկի միացություն է՝ սնդիկի քլորիդ — HgCl2, իսկ թե ինչ կապ ունի սնդիկ մետաղը այս վայրերի հետ պարզել են երկրաբանները դեռևս սովետական ժամանակներում, երբ այստեղ հայտնաբերվեց սնդիկի հանքավայր, որից էլ վերջնականապես պարզվում է, որ այս բոլոր անունները ծագել են սնդիկի հանքավայրից կամ տեղում արտադրվող Սուլեմայի անունից: Նույնիսկ բերդը կառուցող իշխանի Սուլեմա անունը կարծում եմ մականուն է, և առաջացել է իր տարածքում արտադրվող դեղանյութի անունից, այսպիսի դեպքեր հաճախ հանդիպում են նաև մեր ժամանակներում, զոր օրինակ ժամանակակից գործարար Լֆիկ Սամոյի անունը առաջացել է նրա կանացի կըրծկալների արտադրությունից:

Ելնելով վերը շարադրվածից դիմում եմ մեր բոլոր մարզերի Մարզպետներին և տեղանունների հետ կապ ունեցող բոլոր կազմակերպություններին. – Առավել զգույշ եղեք մեր տեղանունների հետ, մի փոխեք և պատահական անուններ մի դրեք, դրանք աղավաղում են մեր առանց այն էլ աղավաղված ու կեղծված երկիրը, և հատկապես դիմում եմ Վայոց Ձորի Մարզպետին, անպայման վերականգնեք Սելիմի լեռնացքի անունը որպես Սուլեմայի լեռնանցք, դրանով դուք կհարգեք մեր պապերին ու մեր պատմությանը:

Իսկ թե ինչ հիվանդությունների դեմ էին օգտագործում Սուլեմա դեղանյութը, ինչպես ասում էր մեր փիլիսոփաններից մեկը – դա արդեն ուրիշ պատմություն է:

Հովհաննես Ազիզբեկյան
Երկրաբան

Comments

comments

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*