Մարտի 8/փետրվարի 23, թե՞ «Պուրիմ»

mart8Սիրասուն տիկնայք և օրիորդներ Հայոց Աշխարհի, մեծ սիրով ու ջերմությամբ կշնորհավորեմ ձեզ, գարնան ամեն մի բերկրալի օրվա առիթով, բայց ոչ այսօր: Քանզի այս «տոնի» նախապատմության իմացությունը, թուլյ չի տալիս ցուցաբերել, նման անմարդկայնություն.

Մի փոքր նախապատմություն՝ ըստ եբրայական հնագրության (հին կտակարանի՝ Էսթերի գրքի) ադար ամսի 13-ին նշվում է Էսթերի պասը իսկ 14-ին Պուրիմը (համապատասխանում է նոր տոմարով մարտի 8-ին, հին տոմարով՝ փետրվարի 23-ին): Պուրիմին կանդրադառնանք քիչ հետո, իսկ այժմ հիշենք, թե ինչպե՞ս և ո՞ւմ կողմից շրջանառության մեջ դրվեցին «կանանց» և «տղամարդկանց» տոները:
Ֆեմինիստ կանանց միջազգային կազմակերպություն ստեղծելը, երևի թե քրտնաջան աշխատանք էր, որը հաջողությամբ իրականացրեցին՝ ժամանակին հանրահայտ Կլարա Էյսները (ամուսնությամբ՝ Ցետկին) և լեհական ջհուդների ընտանիքում ծնված Ռոզա (Ռոզալիա) Լյուքսեմբուրգը: 1910թ-ին Կոպենհագենում կայացած Եվրոպայի սոցինտերնի կանանց 2-րդ միջազգային կոնֆերանսի ժամանակ (չար լեզուները պնդում են, որ այդ օրը հաջողվել էր փողոց դուրս բերել տեղի պոռնիկներին, որոնք իրենց հանդեպ հավասար վերաբերմունք էին պահանջում, ինչպես վայել էր հարգարժան տանտիկիններին), վճռվեց որոշակի դարձնել կանանց իրավունքների համար պայքարող կազմակերպության ստեղծման տարեթիվը և հռչակել այն, որպես «կանանց համերաշխության միջազգային օր»: Երբ եվրոպայում այդ օրը նշվում էր մարտի 8-ին, ցարական Ռուսատանում, որտեղ դեռ հին տոմարով էին վարում ժամանակի հաշվարկը, բոլշևիկ կանայք ու նրանց համակիրներն, այդ «տոնը» նշում էին փետրվարի 23-ին: Հեղափոխական 1917 թ-ի փետրվարի 23-ին Պետրոգրադում ֆեմինիստ բոլշևիկները քաղաքի փողոցները են դուրս բերում մարտնչող կանանց մի հոծ բազմություն, որոնք իբր պահանջում էին իրենց ամուսիններին հետ կանչել պատերազմից (նույն չար լեզուների պնդմամբ, ցուցարարների հիմնական զանգվածը նույնպես պետերբուրգյան պոռնիկներն էին, որոնք պահանջում էին վճարել տեղի նավաստիներին, որպիսզի վերջիններս էլ կարողանային վճարել թեթևաբարո կանանց ծառայությունից օգտվելու համար):Այդ օրն էլ սկսվում է փետրվարյան հեղաշրջումը:
Այսպիսով, 1918 թ-ի հունվարի 26-ին հատուկ «Դեկրետով», նոր տոմարին անցնելուց հետո, «կանանց համերաշխության միջազգային տոնը» սկսեցին նշել մարտի 8-ին, իսկ փետրվարի 23-ը «պարապ» չթողնելու համար, 1922թ-ից այն հռչակեցին «Հայրենիքի պաշտպանի օր», հետագայում «Կարմիր բանակի օր»: Բայց արի ու տես, որ այդ օրը՝ Կարմիր բանակը, ոչ մի հաղթանակ չի տարել , այդ օրն ընդամենը սկսվել էր «փետրվարյան հեղաշրջումը» և 1918.02.23-ին Սովնարկոմի ԿենտԳործԿոմի որոշումով ստորագրվել էր «Բրեստի հաշտությունը», այսինքն երկիրը կապիտուլացվել էր Ինտերնացիոնալին, որը միջազգային պատերազմը, վերածեց քաղաքացիականի: Սակայն սա այլ պատմության թեմա է, թողնենք այն առայժմ ու անդրադառնանք Պուրիմին:
Կլառա Ցետկին, Ռոզա Լյուքսեմբուրգ Եվրոպայի սրտում ծնված կանացի համերաշխության շարժումը, հարկ էր որ իր ծննդյան խորհրդանշական օր mart- 8ընտրեր՝ ասենք երվրոպական պատմությունից հայտնի, որևէ մարտընչող կնոջ, կերպարի ծննդյան օր: Օրինակ ասենք Ժաննա դը՛Արկի, սակայն ծննդով ջհուդ Կլարան ու Ռոզան, իրենց պատկերացումներում ու առօրյայում ունեն, ավելի հարմար թեկնածու, դա ավետարանական՝ Էսթերն էր: Իսկ ո՞վ էր Էսթերն ու ինչո՞ւմն էր նրա սխրագործությունը, և ի՞նչ տոն է Պուրիմը:
Անդրադառանանք պատմության խորքերին:
Նաբուգոդոնոսոր II-ը, մ. թ. ա. 597-ին հաղթելով Հուդայի թագավոր Հովակիմին, մ. թ. ա. 586-ին գրավեց Երուսաղեմը և ջհուդների զգալի մասին բռնությամբ գաղթեցրեց Բաբելոն, ինչը հիշատակվում է որպես «Բաբելոնյան գերություն» : Մ. թ. ա. 539- 538-ին Աքեմենյան թագավոր Կյուրոս Մեծը՝ Տիգրանի և Եմնասի առաջնորդության տակ կռվող արմենների (հայերի) 8-հազարանոց այրուձիու և 40-հազարանոց հետևակի մասնակցությամբ, նվաճեց Բաբելոնը։ Ջհուդներին նա վերադարձրեց Պաղեստինը և գերությունից ազատելու հրովարտակ արձակեց: Սակայն անգամ դրանից հետո՝ անվերջ ողբացող ջհուդների միայն չնչին մասը վերադարձավ Երուսաղեմ: Թե՛ Բաբելոնում և թե՛ Պարսից կայսրության ողջ տարածքում նրանք գտել էին հանգիստ, ապահով ապրելու և բարեկեցիկ բարգավաճության հասնելու լավագույն ձևը, զբաղվելով մինչ այժմ իրենց ամենասիրած գործով՝ վաշխառությամբ ու խարդավանքներ հյուսելով:
Մ.թ.ա. 480-կաններին Պարսկաստանում իշխում էր Արտաքսերքս արքան, որը մի առիթով մերժվելով իր սիրելի տիկնոջ կողմից, ստիպված էր ըստ եղած օրենքի, հրաժարվել նրանից: Սակայն արքայի միայնությունը երկար չտեվեց, արքունիքում ել ու մուտ ունեցող եբրայացի Մուրդախեը (երևի բառբառային մուրդառ՝ կեխտոտ, զզվելի բառը այս անվան հեռավոր արձագանքն է), իր մանկահասակ զարմուհի Էսթերին առաջարկեց որպես արքայի հարեմի նոր համալրում: Էսթերը շատ արագ խելքահան արեց Արտաքսերսին, ու դառավ հարեմի տիրուհին: Ջհուդները օր-օրի ավելի մեծ դերակատարում էին սկսել ունենալ երկրի հասարակական կառավարման ոլորտներում և պարթևների համար գնալով ավելի ու ավելի անհասկանալի էր դառնում մեկ բան. Արդյոք իրենք են նվաճել Երուսաղեմը և գերեվարել ջհուդներին, թե վերջիններս էին «իրենցով արել» ողջ Պարթևստանը:
Արտաքսերքսի խորհրդական զորահրամանատար Ամանը, ով Ամալեքների Ակակ արքայական շառավղից էր և մեծ ազդեցություն ուներ Պարթևստանում, և ում խոնարհվում էին բոլորը, չգիտես ինչո՞ւ ՝ բացի Մուրդախեից, այս հարցերը բարձրացրեց արքայի առջև: Վերջինս համաձայնվելով նրա հետ հրամայում է. «…մեկ օրում՝ տասներկուերորդ ամսվա, այսինքն՝ Ադար ամսվա տասներեքերորդ օրը, ոչնչացնեն, սպանեն ու կործանեն բոլոր ջհուդներին՝ թե՛ երիտասարդ, թե՛ ծեր, թե՛ երեխա և թե՛ կին, ինչպես նաև առգրավեն՝ վաշխառությամբ նրանց կուտակածը» (Էսթեր 3:13):
Մուրդախեն իմանալով «…այդ որոշման մասին, պատռեց իր հանդերձները, քուրձ հագավ, իր վրա մոխիր ցանեց…» (Էսթեր 4:1), ու գնալով արքունիք Էսթերին հրահանգեց փրկել իրենց հայրենակիցներին արտաքսումից և կոտորածից:
Էսթերին հաջողվում է համոզել Արտաքսերսին, թե ջհուդներին չարախոսում են, ու անարդար վարկաբեկում, և հատուցում պահանջել: Փոխվում է արքայական հրամանի բովանդակությունը և ջհուդներին արտոնություն է տրվում կոտորել իրենց չսիրողներին: «… թագավորը թույլ էր տալիս բոլոր քաղաքներում գտնվող հրեաներին հավաքվել և բոլոր ազգերի մեջ ու բոլոր գավառներում ոչնչացնել, սպանել և կործանել իրենց հանդեպ թշնամաբար տրամադրված բոլոր զինված մարդկանց, այդ թվում երեխաներին ու կանանց, իսկ նրանց ունեցվածքը կողոպտել: Թագավորի բոլոր գավառներում դա պետք է արվեր մեկ օրում՝ տասներկուերորդ ամսվա, այսինքն՝ ադար ամսվա տասներեքերորդ օրը» (Էսթեր 8:11,12), իսկ այդ նույն օրը արքայական Շուշան ամրոցում կազմակերպած խնջույքի ժամանակ, թունավորում է արքունի ողջ պատվարժան պաշտոնյաներին, իրենց կանանց հետ, ավելլի քան 500 մարդու: Ամանին իր 10 որդիների հետ, ցցի են հանում հենց տան առաջ:
Էսթերին հաջողվում է խորամանկությամբ դրդել Արտաքսես արքային մահապատժի ենթարկելու 75 000 ազնվատոհմիկների (կանանց ու երեխաների հետ), որոնք ցանկանում էին ազատվել արքունիքում հուդայական ազդեցությունից (տես.րաբբին Ա.Շտեյնզալցի ու այլոց մեկնաբանությունները «Էսթեր գործակալի հարեմային քաջագործությունները»):
Հենց այս «այրունարբու խրախճանքին» է նվիրված Պուրիմի տոնակատարությունը, «…այդ օրը, երբ ջհուդների թշնամիները հույս ունեին իշախությունը վերցնել վերջիններս նկատբամբ, տեղի ունեցավ հակառակը, ջհուդներն իշանություն հաստատեցին իրենց թշնամիների վրա» (ավետ. Էսթերի գիրք): Այն դարձել է եբրայացոց `իրենց թշնամիների հանդեպ ատելության արտահայտման ամենասիրված ու ամենաուրախ տոնը, հույժ պահպանողական այս համայնքում այդ օրը թույլատրվում է խմել այնքան, մինչև իրար խառնվեն՝ «անեծք Ամանին» ու «փառաբանություն Մուրդախեին» բացականչությունները: Մինչ այժմ էլ այդ օրը ջհուդները փողով վարձում են որևէ քրիստոնեա-թափառաշրջիկի, որին թույլատրված է՝ քացով խփել,թքել վրան, ծեծել, ընդունված է նաև ճաշակել «Ամանի ականջներ» (պարթևական արքունիքի գլխատված նախարարի անունով) կոչվող կարկանդակներ, իրենց երեխաներին նվիրում են խաղալիք կախարաններ` թշնամիներին կախել սովորեցնելու համար:
Եվ այսպես, Պուրիմի տոնակատարության ավանդույթը «վերածվեց» հաստատագրված «Մարտի 8-յան՝ կանանց տոնի»: 1965 թ-ից ԽՍՀՄ-ում մարտի 8-ը հայտարարվեց, ոչ աշխատանքային օր, և այդպիսին է մնում, նաև հետխորհրդային ամբողջ տարածքում:
Եվ ինչպե՞ս կարելի է 2500 տարի անց ել, գիտակից մարդիկ նշեն այդ օրը: Ինչպե՞ս կարելի է նշել՝ անպատիժ զանգվածային ջարդերի, հազարավոր երեխաների սպանության օրը, և դեռ ուրախանալ: Պատկերացրեք, որ մի չար հանճարի կամոք, Թուրքիան հնարավորություն ունենար ապրիլի 24-ը հռչակել, որևէ միջազգային տոն, ու մարդիկ սկսեին ուրախանալ ու փառաբանել այդ օրը, առանց հասկանալու դրա իրական ողբերգական արժեքը : Գիտենալ այս ամենը, ու տոնել այս օրը, ոչ թե քրիստոնեան խոնհարությամբ եղելությունն ընդունել է, այլ իսկական սադոմազոխիզմ:
Ի՞նչն է մեզ ստիպել, մոռացության մատնելով մեր ազգային, էթնիկ տոները, նշել երիցս օտար ինչ որ օր: Չէ ո՞ր, ով վերահսկում է ժողովրդական տոները, նույնն է թե ազգի իդեալները, նա մեծ հաշվով վերահսկում է նաև Ազգի ոգեղենությունը:
Միասին գիտակցենք, թե ի՞նչ օր էնք նշում, ի՞նչ է այն խորհրդանշում և վերարժեվորենք մեր իմացությունը:

Հիքսոս Արթուր

Comments

comments

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*